آنتونیو جیوستوزی استاد کینگز کالج لندن یکی از دو نویسنده این گزارش است که چند مقاله و کتاب درباره افغانستان نوشته
یک نهاد تحقیقاتی در افغانستان از روند رو به رشد سیاسی‌سازی مکتب‌ها (مدرسه‌ها) به‌ویژه افزایش فعالیت سازمان‌های تندرو اسلامی در میان دانش‌آموزان خبر داده است.
"واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان" می‌گوید این تحقیق را بر اساس مصاحبه با ۴۳۱ آموزگار و دانش آموز ۱۳۶ مدرسه در ۱۸ ولایت افغانستان انجام داده است.
براساس این گزارش، گروه‌های تندرو فعالیت‌های مختلفی در مکتب‌ها انجام می‌دهند؛ از توزیع جزوه‌های سیاسی و برگه‌های تبلیغاتی گرفته تا راه اندازی بحث‌های سیاسی و عضوگیری از میان معلمان و دانش‌آموزان.
درحالی که وزارت معارف (آموزش و پرورش) افغانستان، فعالیت سیاسی در لیسه‌ها (دبیرستان‌ها) را ممنوع کرده است، این نهاد تحقیقاتی می‌گوید یافته‌هایش حاکی از میزان بالا و رو به گسترش سیاسی‌سازی لیسه‌هاست.
واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان در گزارشش به دو روش فعالیت سیاسی در دبیرستان‌ها اشاره می‌کند: "توسعه روحیه ضدنظام که عمدتاً از سوی سازمان‌های تندرو مذهبی، غیرقانونی و حتی شورشی انجام می‌شود و دیگری احزابی هستند که فعالیت نظامی ندارند".
این نهاد می‌گوید که توسعه فعالیت‌های گروه طالبان، حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار، جندالله و حزب‌التحریر باید مایه نگرانی مقام‌های دولتی باشد، چرا که این تحقیق نشان می‌دهد افراط‌گرایی در مکاتب در حال توسعه است.
نویسندگان گزارش هشدار داده‌اند که اگر رشد کمی دانش‌آموزان با بهبود کیفیت آموزش و افزایش فرصت‌های آموزشی همخوانی نداشته باشد، این وضعیت می‌تواند به افزایش افراط‌گرایی در میان جوانان و بی‌ثباتی سیاسی منجر شود.
گزارش افزوده که گروه‌های سیاسی قانونی نیز در پی توسعه حضور خود در جامعه از طریق فعالیت در دبیرستان‌ها هستند. به نظر نویسندگان این گزارش، این امر می‌تواند "تحول مثبتی" تلقی شود، چرا که این احزاب می‌کوشند ریشه‌های خود را در جامعه تقویت کنند.
واحد تحقیق و ارزیابی در اعلامیه‌ای که به مناسبت انتشار این گزارش در اختیار رسانه‌ها قرار داده، نوشته که هرچند سیاسی‌شدن دبیرستان‌ها روندی رو به رشد است، اما به اوج خود نرسیده است.
در حال حاضر فعالیت سیاسی از طرف وزارت معارف در دبیرستان‌ها ممنوع است، اما گزارش واحد تحقیق و ارزیابی حاکی است که این ممنوعیت تنها به کوتاه کردن دست گروه‌های سیاسی میانه‌رو و مترقی موفق بوده است.
این نهاد تحقیقاتی نوشته که اگر این ممنوعیت برداشته شود، حداقل زمینه برای حضور احزاب سیاسی مختلف و تنوع اندیشه‌های سیاسی در میان دانش‌آموزان فراهم می‌شود.
گروه‌های فعال در مدارس
گروه‌هایی که فعالیت آن‌ها در مدارس برای تهیه این گزارش بررسی شده به پنج دسته تقسیم شده است: گروه‌های اسلامی، گروه‌های قوم‌گرا-ملی‌گرا، گروه‌های مائوئیست و چپ، گروه‌های جهادی، و گروه‌های لیبرال و دموکرات.
گروه‌های اسلامی شامل حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار، جمعیت اصلاح، حزب‌التحریر، طالبان و جندالله می‌شود و احزاب قوم‌گرا-ملی‌گرا عبارتند از ستم ملی (سازمان انقلاب زحمت‌کشان افغانستان –سازا)، تحریک ملی به رهبری اسماعیل یون، افغان ملت و کنگره ملی.
فعالیت پنج گروه جهادی هم در این تحقیق بررسی شده است: جمعیت اسلامی، حزب وحدت اسلامی، حزب اسلامی، حزب وحدت اسلامی، جنبش ملی اسلامی و حرکت اسلامی به رهبری حسین انوری.
در این گزارش آمده که بیشترین فعالیت را گروه‌های اسلامی (۸۱.۹ درصد) و کم‌ترین فعالیت را گروه‌های لیبرال و دموکرات (۱۰.۲ درصد) در مکتب‌ها انجام داده‌اند و از میان احزاب اسلامی، حزب اسلامی حکمتیار فعال‌ترین آن‌هاست (۵۵.۱ درصد).
جمعیت اصلاح سازمان اجتماعی-مذهبی است که در در دولت ثبت شده و دارای دفاتر متعدد، دانشگاه، مدارس دینی، رادیو و چند نشریه است. اما حزب‌التحریر گروهی غیرقانونی است که معتقد به وحدت جامعه اسلامی و تشکیل خلافت اسلامی است و افغانستان را یکی از ولایت‌های این خلافت خوانده است.
گروه‌های جهادی با ۷۵.۴ درصد در جایگاه دوم قرار دارند و بیشترین میزان فعالیت در مکاتب به حزب اسلامی (۶۱.۸ درصد) و پس از آن به جمعیت اسلامی (۵۸.۳ درصد)، جنبش ملی اسلامی (۲۴.۷ درصد) و کم‌ترین فعالیت به حزب وحدت اسلامی (۱۶.۲ درصد) نسبت داده شده است.
براساس این گزارش، گروه‌های ملی‌گرا-قوم‌گرا (ستم ملی، تحریک ملی، افغان ملت، کنگره ملی) با ۵۱.۴ درصد، و گروه‌های چپی (شعله جاوید، خلق و پرچم) با ۲۰.۶ درصد نیز در مکتب‌ها فعالند.
پیش از این انستیتوی مطالعات استراتژیک با انتشار دو گزارش، از افزایش افراط‌گرایی در مدارس دینی و همچنین دانشگاه‌های افغانستان خبر داده و هشدار داده بود.