بر دیوارهای بیمارستان حوزوی (منطقه‌ای) هرات در غرب افغانستان پیام‌هایی نصب شده که در آن افراد فقیر با ذکر شماره تلفن خود نوشته‌اند که حاضرند کلیه خود را بفروشند. بر اساس آمارهای رسمی در یک سال گذشته در این ولایت حدود صد مورد عملیات پیوند کلیه انجام شده است.
پیوند عضو در جامعه پزشکی افغانستان پدیده‌ای نسبتا تازه است و موفقیت‌آمیز بودن چنین عملیاتی پیشرفت بزرگی خوانده می‌شود. اما چالش این است که در اکثریت موارد عملیات پیوند کلیه در هرات، این عضو از جانب اهداکننده زنده آن به جای این‌که رایگان اهدا شود، به‌فروش می‌رسد.
دکتر فرید احمد اعجاز، رئیس یکی از بیمارستان‌های خصوصی هرات که متخصص پیوند کلیه است میگوید:
"به استثنای شمار اندکی که خویشاوند درجه اول بیمارند، مثل خواهر یا برادر یا پدر و یا فرزند به مریض خود کلیه اهدا کرده اند، اکثریتی که مراجعه کرده‌اند کسانی بوده‌اند که بین خود در بدل یک مقدار پول به توافق رسیده‌اند و ما در آن مورد مداخله نکردیم."
فروش کلیه از سوی کسانی که پول نیاز دارند، نگرانی‌هایی را در هرات برانگیخته است.
محمد رفیق شیرزی، مسئول رسانه‌ای شفاخانه حوزوی، میگوید اهدای عضو نباید جای خود را به تجارت عضو بدهد.
آقای شیرزی میگوید: "ما اطلاع داریم که شماری افراد فقیری هستند که نسبت به مشکلات اقتصادی خودشان را در برخی از کلینک‌های خصوصی راجستر (ثبت) می‌کنند که می‌خواهیم کلیه خویش را به فروش برسانیم. این فرهنگ نباید نهادینه شود. زیرا این افراد خود نیاز مبرم به این عضو خود دارند. حالا اگر کسی به عضو خانواده خود مثلا به برادر، خواهر، خانم یا شوهر خود عضو اهدا می‌کند این یک مساله عاطفی و جداگانه است."
شماری از دکتران اما معتقدند که نباید فروش کلیه ممنوع شود. آنان می‌گویند منع فروش کلیه ممکن است در هنگامی که دکتران آن را ساعات طلایی برای نجات انسان بیمار می‌خوانند به مرگ فردی بینجامد که می‌تواند با خرید کلیه نجات پیدا کند.
محمد حسین الکوزی، یک استاد متخصص جراحی عمومی در هرات میگوید چیزی که باید روی آن تمرکز شود دسترسی به عضو پیوندی و تشویق دکتران جوان به تجربه کردن عملیات‌های دشوار است.
به گفته آقای الکوزی افزایش چنین تجربه‌هایی در سطح کلان به اقتصاد افغانستان هم کمک می‌کند.
آقای الکوزی می گوید: "خوب است که متخصصان جوان ما به چنین کوشش‌های علمی دست بزنند و نوآوری کنند. مردم ما نباید برای معالجه در کشورهای دیگر سرگردان شوند. پیوند کلیه در افغانستان اهمیت اقتصادی دارد. زیرا عملیات آن برای فرد مریض یک بر سه ارزانتر از خارج تمام می‌شود."
گفتنی است افرادی که حاضر می‌شوند یکی از کلیه‌های خود را بفروشند به گروه‌های مختلف سنی و هر دو جنسیت (مرد و زن) تعلق دارند.
دکتر الکوزی به بی‌بی‌سی گفت که تا اکنون پنج زن از ۲۷ تا ۳۵ سال به او مراجعه کرده و گفته‌اند که حاضرند کلیه خود را در بدل مبلغی پول بفروشند.
محدودیت دسترسی به کلیه
هنوز شمار دقیق بیمارانی که نیاز به پیوند کلیه دارند در هرات به ثبت نرسیده است.
پیوند عضو یک انسان به انسان دیگر در کشورهای مختلف دنیا شرایط، میکانیسم‌ها و دشواری‌های خود را دارد. اینجا در افغانستان اما هنوز آدرس‌های مشخص برای دسترسی به اعضایی برای پیوند به بیمارانی که به آن نیاز دارند، وجود ندارد.
افرادی که حاضر می‌شوند عضو بدن خود را به فرد دیگر بدهند معمولا شخصا با اقارب گیرنده عضو تماس می‌گیرند.
در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا یکی از شرایط مهم اهدای عضو این است که فرد دهنده عضو نباید گیرنده عضو را بشناسد و گیرنده عضو هم نباید بفهمد چه کسی به او عضو اهدا کرده است.
فروش عضو در برخی از کشورها هم رایج است. به طور کلی دکتران، اعضای پیوندی را به دو دسته طبقه‌بندی می کنند. یکی عضو اهداکننده از یک فرد زنده است.
در این دسته محدودیت‌هایی وجود دارد. یکی از این محدودیت‌ها این است که اهدای عضو نباید به فرد اهداکننده صدمه‌ای وارد کند. در این دسته اهداکننده نمی‌تواند اعضایی از بدن مثل قلب، یا عضوی که با از دست دادنش فرد دهنده امکان حیات را از دست بدهد، اهدا کند.
دسته دوم، اهداکنندگان مرده اند. یعنی کسانی که پیش از مرگ موافقت می‌کنند که اگر به مرگ طبیعی یا در اثر حادثه‌ای که منجر به مرگ مغزی می‌شود از دنیا بروند، دکتران می‌توانند اعضای بدن او را به افرادی که به آن نیاز دارند پیوند کنند.
گفته شده که هر فرد در چنین شرایطی می‌تواند جان دست کم هفت نفر را که به هفت عضو پیوندی نیاز دارند، نجات بدهد.
در هرات اما تا اکنون تنها عملیات پیوند کلیه تجربه شده است. داکتران می‌گویند هر کسی می‌تواند با یک کلیه بدون برخوردن به مشکلی خاص به زندگی ادامه دهد.
شرایط و قوانین افغانستان
در حال حاضر به گفته وزارت صحت افغانستان، عملیات پیوند کلیه تنها در یک شفاخانه خصوصی هرات انجام می‌شود. این شفاخانه جواز رسمی اجرای عملیات پیوند کلیه را از این وزارت به دست آورده است.
داکتر وحید مجروح سخنگو و رئیس روابط بین المللی وزارت صحت به بی‌بی‌سی گفت که در حال حاضر، عملیات‌های پیوند کلیه بر اساس یک طرزالعمل ابتدایی و موقتی اجرا می‌شود.
آقای مجروح میگوید:
"این یک انکشاف جدید در زمینه صحت است. تا اکنون قانون مشخصی در این زمینه وجود ندارد. در حال حاضر برای سکتور خصوصی در این مورد یک طرزالعمل ساخته‌ایم و آنان کار خود را مطابق آن به پیش می‌برند . یک مقرره مربوط به این مساله هم ساخته و با وزارت عدلیه شریک شده و وقتی این مقرره نهایی شود تمام مسایل مربوط به اهدای عضو تنظیم خواهد شد."
آقای مجروح در مورد محتوای این طرزالعمل ابتدایی گفت:
"در طرزالعمل داده شده به آنها، بر رعایت کامل اصول اخلاق طبابت و حقوق بیمار تاکید شده است. البته که این طرزالعمل یک سند بسیار ابتدایی است و نیاز دارد که به لحاظ حقوقی روی آن کار شود."
با این همه دفتر ساحوی کمیسیون مستقل حقوق بشر در هرات هم از دولت خواسته تا از یکسو برنامه‌های اساسی به هدف تشویق مردم به بشردوستی و اهدای رایگان عضو به افرادی که نیاز دارند، اجرا کند و از جانبی هم وضعیت اقتصادی را چنان متحول کند که کسی مجبور نشود عضو بدن خود را از سر ناچاری بفروشد.
اما به نظر می‌رسد به همان اندازه که مطرح کردن چنین خواستی آسان است، برآورده کردنش برای دولت در حال جنگ افغانستان دشوار خواهد بود.
بی بی سی