حملات پاریس پر سروصداترین حملات اخیر داعش بود.ظرف دو هفته منتهی به ١٣ نوامبر (٢٢ آبان)، گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) سه حمله بزرگ را سازمان داد.
ابتدا ساقط کردن هواپیمای روسی که از مصر عازم روسیه بود و به کشته شدن همه ٢٢۴ سرنشین هواپیما انجامید. سپس اقدام به دو حمله انتحاری در منطقه شیعه‌نشین بیروت که ۴٣ کشته و ده‌ها مجروح به جا گذاشت؛ و بالاخره دست زدن به شش حمله مسلحانه و انتحاری در پاریس که حدود ۱۳۰ نفر را کشت.
به نظر متخصصان مسائل تروریسم، وسعت سرزمینی حملات اخیر (از آسیا تا اروپا) و شدت آنها، از ژوئن (خرداد) ٢٠١۴ که داعش به عنوان "دولت اسلامی" اعلام موجودیت کرد، بی سابقه بوده است.
چرا داعش عملیات برون مرزی خود را شدت بخشیده است؟
با ورود جدی و سنگین روسیه و ایران به جنگ در سوریه، صحنه جنگ به ضرر داعش در حال تغییر است. بطور مثال محاصره دو ساله فرودگاه راهبردی کویروس در شرق حلب شکسته شده و به این ترتیب مقدمات سیطره بر جاده حلب-رقه (پایتخت اعلام شده داعش) فراهم شده است. طبق گزارش های واصله، پس از شکسته شدن محاصره فرودگاه، ارتش سوریه و متحدانش در حال پیشروی در شرق حلب هستند.
در عراق هم پیشمرگه های کرد توانسته اند شهر سنجار را آزاد کنند. در همین حال گزارش می شودکه کردها توانسته اند بزرگراه استراتژیک ۴٧، راه مواصلاتی بین رقه در سوریه، که داعش آن را به عنوان پایتخت خود اعلام کرده، و موصل را قطع کنند. موصل، دومین شهر بزرگ عراق، بیش از یک سال است که تحت کنترل داعش است. بنا به گفته مسعود بارزانی، رهبر اقلیم کردستان عراق، باز پس گرفتن سنجار تاثیر عمده ای برای عملیات آزادسازی موصل خواهد داشت.
این تحولات و تغییر صحنه های جنگ در سوریه و عراق علیه داعش و مآلا عقب نشینی های بیشتر، نه تنها از نظر نظامی، بلکه از نظر روانی شکستی جدی را متوجه گروه مزبور می کند. با توجه به اینکه شمار کشته شدگان داعش در کارزار سنگینی که در چندین جبهه درگیر آن است روز به روز افزایش می یابد، سازمان مزبور باید بتواند نیروهای از دست رفته را جایگزین کند. ادامه این شکست ها، می تواند به کاهش قدرت، نفوذ، و جاذبه آن گروه برای جذب نیروهای جدید منجر گردد.
از اینرو، یکی از اهداف عملیات اخیر داعش که با وسعت و شدت کم سابقه ای صورت می گیرد، مطرح کردن پر سر و صدای گروه در سطح جهان (که رسانه ها هم بطور ناخواسته کمک قابل توجهی به این هدف می کنند)، پوشاندن شکست های اخیر، و نهایتا بالابردن ظرفیت جذب نیروهای جهادی جدید توسط این گروه است.
هدف دیگر این عملیات وادار کردن دولت های غربی به نشان دادن واکنش های امنیتی شدید نسبت به مسلمانانی است که در غرب زندگی می کنند. در حالی که زمینه های تبعیض و محرومیت در برخی از کشورهای غربی، از جمله فرانسه، نسبت به مسلمانان وجود دارد، سختگیری های دولت ها، نگاه مشکوک و برخورد نامعقول با جامعه مسلمانان و نهایتا رادیکالیزه کردن جوانانی که آمادگی ذهنی دارند دقیقا آن چیزی است که داعش خواهان آن است. از سوی دیگر، این عملیات به دنبال برانگیختن بدبینی و خصومت ملل غربی نسبت به مسلمانان و تشدید تضاد بین غیر مسلمانان با مسلمانان است. داعش از این قضیه برای عضوگیری و ادامه جنگی که آنرا جنگ صلیبیون علیه اسلام قلمداد می کند بهره می برد.
روسیه هم در نابود کردن تانکرهای نفتی داعش فعال بوده است
واقعیت این است که در سوریه، قدرت های منطقه ای و جهانی درگیر رقابت و برخی از آنان درگیر جنگ نیابتی علیه یکدیگر شده اند. از اینرو نیروهایشان بجای هماهنگی با همدیگر برای از میان بردن داعش، برای خنثی کردن نفوذ یکدیگر تلف می شود. به کلام دیگر، ضمن اینکه همه از مبارزه با داعش سخن می گویند اما مبارزه با داعش در اولویت دستور کار همه آنان قرار ندارد.
تازه ترین نمود این وضعیت در اقدام ترکیه در سرنگون کردن هواپیمای روسیه در منطقه مرزی ترکیه-سوریه دیده شد.
آمریکا به مخالفین سوری بشار اسد کمک می کند و روسیه در تلاش برای حفظ اوست. معنای این رقابت این است که اگر آمریکا صرفا بر مبارزه علیه داعش متمرکز شود به نحوی به تقویت موقعیت اسد کمک کرده است که با هدف استراتژیک دیگر آمریکا که محدود کردن نفوذ روسیه در منطقه است در تضاد قرار می گیرد.
از سوی دیگر، نگرانی آمریکا این است که ایران از بحران بوجود آمده در عراق و سوریه بهره برداری کند و حضور سیاسی خود را که پیش از این در هر دو کشور مشهود بود به یک حضور نظامی تثبیت شده تبدیل کند. ایران با الگوبرداری از سازماندهی حزب الله در لبنان که طرح موفقی بوده است، اینک هم در عراق و هم در سوریه نیروهای نظامی نیابتی خود را سازمان داده است.
هیلاری کلینتون،که طبق اکثر نظر سنجی ها از دیگر نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری سال آینده آمریکا پیش است، در روز ١٩ نوامبر (٢٨ آبان)، در جلسه اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا به روشنی به این موضوع اشاره کرد. وی گفت: "من در ماه سپتامبر طرح جامعی را برای مقابله با نفوذ ایران در سراسر منطقه تهیه کردم. ما نمی توانیم ایران و (گروه موسوم به) دولت اسلامی را چالش های جدا از هم بدانیم."
این نگرش باعث شده که آمریکا یک سیاست مهار دوگانه را نسبت به ایران و داعش پی گیری کند به نحوی که هیچ یک از دو نیرو به برتری کامل نرسند. بطور مثال، در جریان تصرف شهر رمادی در عراق، در حالیکه بنا به گزارش بلومبرگ، آمریکا از پیش از جریان حمله مطلع شده بود، هیچ اقدامی برای بمباران کاروان داعش که به سمت رمادی در حرکت بود به عمل نیاورد.
یکی از تبعات رقابت بین قدرت های منطقه ای و جهانی در سوریه و مصون ماندن داعش از ضربات مهلک، ادامه درآمد داعش از محل فروش نفت، به صورت قاچاق بوده است. طبق برآورد خزانه داری آمریکا، درآمد سالانه داعش از این محل تا چندی پیش ۵٠٠ میلیون دلار در سال بوده است. شاید بر اثر حوادث پاریس این وضعیت در حال تغییر باشد. روز ١۶ نوامبر (٢۵ آبان) یعنی سه روز پس از حملات پاریس بود که آمریکا در حمله ای گسترده، ظرف یک روز،١١۶ تانکر نفت داعش را منهدم کرد.
هواپیماهای جنگی فرانسه پس از حملات پاریس حملات خود را به مواضع داعش در سوریه گسترش دادند
تابستان امسال یک گروه کماندویی آمریکایی با انجام عملیاتی در سوریه ابو سیاف، فردی که گفته شد عملیات قاچاق و فروش نفت داعش را رهبری می کرده به قتل رساندند. طبق گزارش ها از محل سکونت او مدارکی به دست آمد که از ارتباط مقامات ترکیه با اعضاء داعش در جریان خرید و فروش نفت خبر می داد. یک مقام ارشد غربی این ارتباط را "غیر قابل انکار" دانست.
سوریه صحنه رقابت سنگین عربستان، قطر و ترکیه با ایران است. در حالی که سه کشور مزبور برای براندازی بشار اسد و از میان بردن نفوذ ایران سرمایه گذاری و تلاش می کنند، ایران برای مقابله با سیاست های آنان به تجهیز نیرویی عظیم به موازات ارتش سوریه دست زده است.
ستیزه جویان خارجی که در سوریه به داعش پیوسته اند عمدتا از طریق مرز ترکیه وارد آن کشور شده اند. تا این لحظه تلاش های آمریکا برای متقاعد کردن ترکیه برای کنترل شدید مرزهای خود بجایی نرسیده است. هیلاری کلینتون درسخنرانی ای که پیشتر به آن اشاره شد می گوید: "ما نباید فشار آوردن به ترکیه را برای مسدود کردن مرزهایش، جایی که ستیزه جویان خارجی از آنجا وارد سوریه می شوند، متوقف کنیم."
داعش را می توان از میان برد
این فضای پر آشوب، و به تعبیر توماس هابز فیلسوف انگلیسی "جنگ همه علیه همه"، ضامن بقای داعش و دیگر نیروهای جهادی است. مبارزه برای از میان بردن داعش طولانی خواهد بود، در این شکی نیست. اما راه به ثمر رسیدن چنین پروژه پر خطر و زمانبری هماهنگی بین المللی برای وارد آوردن فشار حداکثری به سازمان مزبور در چهار عرصه است. به غیر از عرصه نظامی که طبیعی است بخش عمده این کارزار را تشکیل می دهد، باید منابع درآمد گروه را قطع کرد. کلینتون در همان سخنرانی عنوان می کند که عربستان و قطر باید یکبار و برای همیشه مانع از ارسال کمک های مالی شهروندانشان به سازمان های افراطی شوند.
دو عرصه دیگر که باید به شدت تحت کنترل قرار بگیرد، یکی مرزهای کشورهای همجوار سوریه، به خصوص ترکیه، برای ممانعت از ورود سیتزه جویان خارجی برای پیوستن به داعش و دیگری مبارزه با فعالیت های گروه مزبور در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی است.
از آنجا که داعش یک معضل بین المللی است برای پایان دادن به هرج و مرج مبارزه با آن به یک تلاش همه جانبه بین المللی نیاز است. قطعنامه "ضد داعش" اخیر شورای امنیت سازمان ملل که "از همه کشورهای مستعد جهان می‌خواهد به نبرد علیه گروه موسوم به دولت اسلامی بپیوندند" گام مثبتی در این جهت بوده است. اما نباید فراموش کرد که قطعنامه مزبور تنها یک دعوت سیاسی است و چون به فصل هفتم منشور سازمان اشاره ای نشده است، مبنای حقوقی برای اقدام نظامی علیه داعش ایجاد نمی کند.
شاید مهمترین بخش مبارزه با داعش جلوگیری از ایجاد فرصت برای گروه مذکور باشد. قانون مجازات کشورهایی که به داعش و دیگر گروه های جهادی به هر نحوی کمک برسانند از تصویب شورای امنیت گذشته است، منتها به دلیل فقدان نظارت متمرکز، و شاید اراده به قدر کافی محکم، اجرا نمی شود. این امر میسر نمی شود مگر اینکه اتحاد عملی برای مبارزه با داعش بین همه کشورها شکل بگیرد و رقابت بین آنها در درجه دوم اهمیت قرار بگیرد.
مشکلی که در این راه وجود دارد اختلاف نظر بین ایران و روسیه از یکسو با آمریکا و متحدین منطقه ای اش بر سر نقش بشار اسد در آینده سیاسی سوریه است. اگر یک اجماع بین المللی در این زمینه شکل بگیرد نقطه عطفی در مبارزه برای حذف داعش خواهد بود. آیا چنین امری محقق خواهد شد؟ در این رابطه، در پی نشست اخیر وین با شرکت ١٩ کشور، از جمله همه بازیگران منطقه ای، جان کری اظهار امیدواری کرد که تا برداشته شدن یک "گام بسیار بزرگ" تنها چند هفته فاصله داریم.
منبع:بی بی سی