خشونت‌ها از سال 2005 به این طرف یکبار دیگر در افغانستان افزایش یافت و دولت کابل برای پایان مخالفت طالبان شورایعالی صلح را ایجاد کرد، اما این شورا نتوانست کار موثری در این راه انجام دهد که خود زمینه‌ساز برگزاری نشست‌های 4 جانبه افغانستان، پاکستان، چین و آمریکا شد. این کشورها 4 بار دور یک میز مذاکره کردند تا نقشه راهی برای صلح افغانستان تدوین کنند، در حالیکه دفتر سیاسی طالبان در قطر از این مذاکرات بی‌خبر بود و از سویی دیگر حملات طالبان بدون آتش‌بس همچنان جریان داشت تا اینکه برخی شخصیت‌های برجسته افغانستان نظیر حامد کرزی رئیس جمهور پیشین این کشور ضرورت حضور 3 کشور ایران، هند و روسیه در این مذاکرات را اعلام کردند.
تنها نتیجه‌ای که از مذاکرات 4 جانبه به دست آمد، پایان فتواهای تند و افراطی علمای افغانستان و پاکستان و برگزاری نشست گفت‌وگوهای صلح بین نمایندگان دولت کابل و طالبان در اول ماه مارس در اسلام‌آباد بود.
در همین راستا، «وحید مژده» کارشناس نظامی – سیاسی افغانستان در گفت‌وگو با خبرنگار ما، با بررسی این موضوعات، عدم اعلام نقشه‌راه را بیانگر وجود اختلافات شدید بین کشورهای افغانستان، پاکستان، چین و آمریکا دانست و تأکید مکرر دولت کابل به چند دستگی طالبان را زمینه‌ساز عدم حضور نمایندگان موثر این گروه در مذاکرات صلح در ماه مارس عنوان کرد.
وی با بررسی چرایی ضرورت حضور ایران، هند و روسیه گفت: این حضور به دنبال ناکامی 4 نشست مذاکرات 4 جانبه است، اما این 3 کشور پیش از آغاز مذاکرات 6+1 باید با دولت کابل در خصوص چگونگی به میان آمدن صلح به تفاهم برسند.
مژده به نقش ارزنده 3 کشور ایران، هند و روسیه در موضوع صلح افغانستان اشاره کرد و گفت: این کشورها قادر به اخذ تضمین از آمریکا برای خروج از افغانستان هستند.
این کارشناس افغانستانی با اشاره به لیست 10 نفری اعلام شده دولت کابل که دولت اسلام‌آباد را ملزم به حضور آنها در مذاکرات ماه مارس کرده اظهار داشت: پاکستان قادر به این کار نیست لذا این مذاکرات برگزار نخواهد شد.
وی افزود: طالبانی که از جریان مذاکرات 4 جانبه اطلاعی نداشتند و بر پیش‌شرط‌های سابق خود تأکید خاصی دارد، چگونه وارد مذاکره خواهد شد در حالیکه پاکستان کنترل این گروه را نیز بر عهده ندارد.
وحید مژده تأکید کرد: پاکستان بر طالبان و برخی دولتمردان نفوذ دارند نه کنترل؛ به همین دلیل نمی‌تواند طالبان را وادار به مذاکره کند، ضمن اینکه اعتقاد افغانستانی‌ها مبنی بر اینکه پاکستان توانایی این کار را دارد همیشه به ضرر افغانستان تمام شده، زیرا پاکستانی‌ها از این موضع کابل استفاده‌های زیاد و کافی را برده‌اند.
وی با تأکید بر تدوین نقشه صلح گفت: یکی از این راه‌ها اعلام زمان خروج سربازان آمریکایی است، در حالیکه آمریکا با تقابل با گروه حقانی و نام‌بُردن از القاعده به دنبال تداوم حضور خود است.
مژده ایجاد دولتی که تمام طرف‌های درگیر در آن حضور داشته باشد را راهی برای صلح و پایان مداخله بیگانگان دانست و گفت: در صورت بی‌نتیجه ماندن مذاکرات کنونی دولت باید آمادگی جنگ خطرناکی را بگیرد.
***مشروح این گفت‌وگو به شرح ذیل است***
فارس: نشست 4 جانبه بین آمریکا، چین، پاکستان و افغانستان پایان یافت، به نظر شما نتیجه این مذاکرات مطلوب بود؟ در حالیکه کشورهای ایران، روسیه و هند در این نشست‌ها حضور نداشتند؟
مژده: مذاکرات 4 جانبه صلح برای حل معضلات افغانستان آغاز شد و بی‌نتیجه ماندن این گفت‌وگوهای 4 ضلعی از همان روزهای نخست مشخص بود، زیرا دولت کابل از اسلام‌آباد خواستار کشاندن رهبران گروه طالبان در پای میز مذاکره شده بود.
با آنکه این مذاکرات 4 جانبه صلح در 4 مرحله برگزار شد و هدف آن نیز گفت‌وگوی دولت کابل با طالبان برای رسیدن به صلح بود، اما باید فراموش نکنیم که این مذاکرات نیاز شدیدی به نقشه‌ای راه داشت.
نقشه راه قرار بود در نشست سوم در دسترس رسانه‌ها و مردم قرار گیرد، اما حتی در نشست چهارم که نشست پایانی این مذاکرات نیز بود، این نقشه به دسترس رسانه‌ها قرار نگرفت که خود گویای عدم تفاهم 4 کشور و وجود اختلافات در خصوص نقشه‌ای راه را نشان می‌دهد.
پس از پایان این مذاکرات تنها 2 عنوانِ پایان فتاوی تند و افراطی پس از مذاکرات علمای 2 کشور و انجام مذاکرات نمایندگان صلح در هفته نخست ماه مارس با طالبان در «اسلام‌آباد» پایتخت پاکستان، نتیجه این مذاکرات و نقشه راه آن شد.
اما اینکه چگونه نمایندگان طالبان با دولت کابل در اسلام‌آباد مذاکره خواهند کرد مشخص نشده بود و از سویی هم دولت کابل مقدمات ناکامی این نشست 4 جانبه را با تأکیدات مکرر مبنی بر چند دستگی طالبان و ضرورت حضور تمام جناح‌های این گروه فراهم کرد.
این اظهارات مسئولان دولت کابل، به پاکستانی‌ها این اختیار را می‌دهد که تمام نمایندگان طالبان را به میز مذاکره احضار نکرده و تنها چند نفر بی‌هویت و ناموثر را با دولت کابل وارد مذاکره کند.
با وجود این ناکامی‌ها و اختلافات درونی نمایندگان 4 کشور بود که ضرورت حضور 3 کشور ایران، هند و روسیه برای برگزاری نشست‌های بعدی اعلام شد و به این صورت تلاش می‌شود تا درد ناامنی و بی‌ثباتی را با حضور 3 کشور مهم و تأثیرگذار درمان کند، اما در کُل حضور این 3 کشور بیانگر ناکامی و بی‌نتیجه ماندن نشست‌های 4 جانبه افغانستان، پاکستان، آمریکا و چین در موضوع صلح افغانستان است.
فارس: حضور ایران، هند و روسیه تا چه حد به مذاکرات صلح کمک می‌کند، نقاط تأثیرگذاری این کشورها کدام موارد است؟
مژده: فکر می‌کنم، این کشورها باید پیش از آغاز مذاکرات رسمی با دولت کابل به این نتیجه برسند که با موضوع صلح، دولت کابل به دنبال چیست؟ اگر واقعاً هدف برقراری ثبات و اجرای صلح است، دولت کابل چگونه صلحِی را می‌خواهد؟
طوری که تاکنون ما شاهد بودیم، دولتمردان کابل تمایل اصلی به صلح نداشته و از طالبان تقاضا کرده‌اند که به دولت بپیوندند در حالیکه این تسلیمی است و مصالحه نیست.
فارس: چرا دولت کابل خواستار حضور 3 کشور ایران، هند و روسیه در مذاکرات صلح شد، این کشورها چه تأثیرگذاری روی صلح افغانستان دارند؟
مژده: نشست 4 جانبه بی‌نتیجه باقی ماند و یکی از دلائل آن این بود که در جریان این نشست‌ها هیئت‌های آمریکا و چین تعدیل شد و هیئت‌های ضعیف‌تری از سوی این 2 کشور در نشست‌ها شرکت داده شد و به این صورت آمریکا و چین نشان دادند که مطمئن به نتیجه رسیدن این مذاکرات نیستند.
اکنون که دولت کابل سیاست جدیدی در پیش گرفته باید مشخص کند که واقعاً به دنبال رسیدن به صلح است؟ و تصمیم ندارد که وقت سایر کشورها را تضییع کند.
اگر دولت کابل توانست ثابت کند که خواهان دستیابی به صلح است، ایران، هند و روسیه با توجه به جایگاه منطقه‌ای آن نقش موثری در این مذاکرات خواهند داشت و قادر به اخذ تضمین از آمریکا نیز هستند.
این کشورها می‌توانند از آمریکا بخواهند که تاریخ خروج سربازان خود را اعلام کرده و دلیل تداوم این حضور را تبیین و همچنین مشخص کنند که اگر آمریکا به دنبال صلح است پس با خروج سربازان آنها صلح به برقرار خواهد شد.
در این شکی نیست که تا زمانی که تضمینی از سوی کشورهای حاضر در مذاکرات برای به میان آمدن صلح در افغانستان از آمریکا و پاکستان گرفته نشود، صلحی برقرار نخواهد شد و در صورتیکه این کشورها قادر به اخذ تضمین از واشنگتن و اسلام‌آباد شوند بدون شک مذاکرات در افغانستان آغاز خواهد شد.
طرح حضور و ورود ایران، هند و روسیه در مذاکرات صلح یک طرح ارزنده است و دولت کابل ضمن تأکید بر تداوم این سیاست، باید برای حضور و تأثیرگذاری این کشورها تلاش کند.
فارس: اعلام شده است که هفته اول ماه مارس دولت کابل با نمایندگان طالبان وارد مذاکره شوند، با توجه به تأکید دفتر قطر طالبان بر پیش‌شرط‌های گذشته و چند دستگی این گروه، برگزاری چنین نشستی ممکن است؟
مژده: مسئله جنجالی و موضوعی که به صورت عملی نتیجه مذاکرات 4 جانبه را زیر سوال می‌برد، همین است.
به هیچ وجه مشخص نیست که اسلام‌آباد چه کسانی را در مذاکرات حاضر خواهند کرد، در حالیکه دولت کابل با تهیه لیست 10 نفری از پاکستانی‌ها خواستار حضور افراد مشخص شده است.
در این لیست افرادی از دفتر کنونی و قبلی قطر، افرادی از گروه انشعابی «ملا محمد رسول» و نیز کسانی به نام گروه حقانی در آن جای دارند که بیانگر آن است که دولت کابل از پاکستانی‌ها می‌خواهد نمایندگان تمام گروه‌های طالبان را در میز مذاکره حاضر کنند.
این لیست در حالیست که دفتر قطر که قرار است با آن مصالحه شود از جریان گفت‌وگوها حتی اطلاعی ندارند که خود تبیین کننده جدی نگرفتن موضوع توسط طرف‌های مذاکره کننده است و به این صورت است که کابل نباید انتظار مصالحه را داشته باشد، بلکه باید آمادگی تداوم جنگ را بگیرد.
فارس: شما فکر می‌کنید، هیچ گروهی از طالبان وارد مذاکرات صلح نخواهد شد؟
مژده: حتی فکر نمی‌کنم که گروه «ملامحمد رسول» نیز وارد مذاکره با دولت کابل شود، زیرا این گروه، دسته «ملا اخترمحمد منصور» را وابسته به پاکستانی‌ها می‌داند و در صورت حضور در این مذاکرات، ثابت می‌شود که خود این گروه وابسته به پاکستان است.
در صورت عدم حضور نمایندگان این 2 دسته طالبان در مذاکرات صلح، گروهی دیگر تأثیرگذار وجود ندارد که با مصالحه با آن گروه، تغییر در وضعیت امنیت و صلح افغانستان به وجود بیاید.
در این میان نباشد فراموش کنیم که افراد زیادی در پاکستان هستند که با اخذ پول به نام نمایندگان طالبان با دولت کابل وارد مذاکره خواهند شد که هیچ تأثیرگذاری روی موضوع صلح افغانستان ندارند.
برای دولت کابل مهم است که با افراد موثر طالبان و کسانی که تمام رهبران طالبان تصمیم وی را بپذیرند مذاکره کند، به‌ویژه طالبان که در حال نبرد با دولت کابل هستند که به هر صورت به نظرم انجام این کار بسیار دشوار است.
فارس: پس فکر می‌کنید مذاکرات صلح کاملاً تحت نفوذ پاکستان قرار گرفته است و هر کسی را که بخواهد به نام نماینده طالبان وارد مذاکره با دولت کابل می‌کند؟
مژده: از گذشته‌ها تاکنون افغانستانی‌ها معتقدند که پاکستان در حل مشکل صلح افغانستان توانمند است لذا این امر سبب شده تا اسلام‌آباد استفاده کافی را از این موضوع ببرد، ضمن اینکه دولت کابل به تمام کشورها این روحیه را داده که اسلام‌آباد دست‌کم 50 کشور را در جنگ پنهان افغانستان شکست داده است.
با این احتساب، روس‌ها روابط خود با اسلام‌آباد را نزدیک‌تر کرده و اعراب نیز با پاکستانی‌ها همسو شده و معتقدند که در کنار داشتن قدرت و نفوذ در افغانستان، پاکستان توانایی ورود فشار به ایران را نیز دارد.
این تصورات و جبهه‌گیری‌های منطقه‌ای سبب شده تا پاکستانی‌ها امتیازات کلانی را از کشورهای دخل در قضایای افغانستان بگیرد که همه به ضرر دولت کابل بوده است.
حقیقت این است که پاکستان به طالبان و دولتمردان کابل نفوذ دارند، اما نباید فراموش کرد که پاکستان کنترل کامل بر طالبان ندارد.
اگر اسلام‌آباد از طالبان بخواهد که در مذکرات صلح شرکت کنند، این گروه حاضر به مصالحه با دولت کابل نخواهد شد، زیرا این کار طالبان در حقیقت برای آنها خودکشی است و به همین دلیل انجام مذاکره طالبان با دولت کابل را بعید می‌دانم.
حتی اگر یک گروه کوچک طالبان نیز به خواست پاکستانی‌ها عمل کرده و وارد مذاکره با دولت کابل شوند، این گروه نزد سایر گروه‌های طالبان خائن قلمداد می‌شود و به همین خاطر معتقدم که حتی یک گروه کوچک طالبان نیز با دولت کابل مصالحه نخواهد کرد.
امکان مذاکرات جدی با طالبان فعلا وجود ندارد، اما اگر در آینده موضوع تاریخ خروج آمریکایی‌ها از افغانستان واضح شوند، شاید در آن زمان بتوانیم این امید را داشته باشیم که طالبان موضع خود را تغییر داده و سر میز مذاکرات بنشینند.
فارس: مهم‌ترین چالش‌ها فرا روی به میان آمدن صلح در کشور چیست؟
مژده: تاکنون ما شاهد تدوین طرحی برای برقراری امنیت و به میان آمدن صلح در افغانستان نبوده‌ایم به همین دلیل حرکت مثبتی در این راستا انجام نشده است.
در گام نخست، آمریکایی‌ها باید تاریخ خروج سربازان خود از افغانستان را اعلام کند و به افغانستانی‌ها صادقانه بگوید که قصد تداوم حضور دارند یا می‌خواهند از این کشور خارج شوند.
اعلام خروج در سال 2016 از سوی آمریکا مشکلات زیادی به وجود آورده و حتی روی روحیه مردم عادی افغانستان نیز تأثیراتی برجا گذاشته است، اما با امضای پیمان امنیتی بین واشنگتن و کابل و تداوم حضور آمریکایی‌ها بیانگر سیاست‌های ضد و نقیض دولت واشنگتن را نشان می‌دهد که به ضرر افغانستان است.
با توجه به عدم سود افغانستانی‌ها از تداوم حضور سربازان آمریکایی، باید گفت که راه حل تنها اعلام صادقانه تاریخ خروج سربازان آمریکایی است.
در این اواخر گزارش‌هایی وجود دارد که آمریکایی‌ها قصد تداوم حضور تا 50 سال دیگر را نیز دارند، در صورت حقیقت این موضوع، این سیاست آمریکایی‌ها بیانگر آن است که تا 50 سال دیگر برادرکشی و جنگ بین افغانستانی‌ها ادامه خواهد داشت.
اما اگر آمریکا اعلام کنند که در سال 2020 از افغانستان خارج می‌شوند و همچنین تضمین بین‌المللی در این خصوص وجود داشته و کشورهای همسایه مانند روسیه، ایران و هند این موضوع را ضمانت کنند در این صورت مذاکرات باید آغاز شود.
در این مذاکرات به تمام طرف‌های درگیر باید سهم مساوی داده و روی ایجاد یک نظام جدید در افغانستان که مورد قبول تمام طرف‌ها باشد بحث شود که به نظر من این یک گام مهمی به طرف صلح خواهد بود.
اما اگر سیاست مبهم آمریکا مبنی بر مشخص نبودن حضور یا خروج تداوم یابد، نه‌تنها مشکلات افغانستان حل نشده بلکه این مشکلات افزایش نیز خواهد یافت، ضمن اینکه روند صلح با چالش‌ها و موانع زیاد دیگری نیز روبه‌رو خواهد شد.
فارس: در صورت مصالحه طالبان با دولت کابل فکر می‌کنید سربازان آمریکایی از افغانستان خارج خواهند شد؟
مژده: برخی کارشناسانی که معتقدند با مصالحه دولت کابل و طالبان، سربازان آمریکایی از افغانستان خارج خواهند شد کسانی هستند که از آمریکایی‌ها شناخت کافی ندارند.
آمریکایی‌ها از گذشته به این طرف در صدد ایجاد گروه جدید در افغانستان بودند که این گروه را در صورت مصالحه طالبان، جایگزین طالبان کند که به همین دلیل دولتمردان کابل از اوائل دولت «وحدت ملی» روی گروه داعش صحبت‌هایی داشتند.
یکی از برنامه‌های سابق آمریکا این بود که در صورت مصالحه طالبان با دولت کابل، گروه حقانی را بهانه‌ای برای تداوم حضور خود قرار دهد، به همین دلیل بود که زمزمه‌های وجود داشت که با طالبان وارد مذاکره می‌شوند، اما مصالحه به گروه حقانی را هیچگاهی نخواهند پذیرفت.
پس از آن آمریکایی‌ها روستایی را در قندهار هدف حملات هوایی قرار دادند که تمام ساکنان بی‌گناه آن کشته شدند و تنها دلیل این حمله وجود پایگاه آموزشی القاعده بود در حالیکه حقیقت این موضوع چطور در 14 سال گذشته به آن توجهی نشده بود.
گروه حقانی وجود پایگاه آموزشی القاعده در حقیقت بهانه‌هایی است که آمریکا از این راه‌ها می‌خواهد تداوم حضور خود در افغانستان را حفظ کنند
آمریکایی‌ها در جستجوی بهانه‌های مختلفی برای حضور خود در افغانستان خواهند بود، مگر اینکه یک فشار بین‌المللی و منطقه‌ای به آن کشور وارد شود و گفته شود که دیگر حضور شما در افغانستان نیاز نیست و شما باید افغانستان را ترک کنید ضمن اینکه یک تضمین بین‌المللی نیز برای خروج آمریکایی‌ها وجود اشته باشد که در این صورت موثریت کشورهای همسایه تثبیت شده و ما پس از 3 دهه شاهد صلح در افغانستان خواهیم بود.
فارس: فعالیت طالبان در افغانستان به سود کشورهای غربی، پاکستان، آمریکا، انگلیس و قطر تلقی می‌شود، فکر می‌کنید این کشورها را با چه راه‌کارهایی می‌توانیم همسو با تأمین امنیت در افغانستان کنیم؟
مژده: تنها چیزی که در مورد قطر باید گفت این است که دفتر سیاسی طالبان در این کشور است، اعراب قطری تاکنون تحرک آشکاری در افغانستان نداشته و دولتمردان کابل نیز در این خصوص صحبتی نداشته است.
اما در کُل صحبت‌هایی از مداخله کشورهای بیگانه و همچنین ایران، پاکستان و در این اواخر روسیه وجود دارد که نشان‌دهند این است که در داخل افغانستان شخصیت‌های ناراضی از دولت هستند که زمینه مداخله بیگانگان را فراهم کرده‌اند.
اکنون طیف وسیعی از سیاسیون متهم به همکاری با بیگانگان هستند، اما اگر ما دولت ایجاد کنیم که متشکل از تمام طرف‌ها باشد، در این صورت زمینه مداخله بیگانگان نیز فراهم نخواهد شد.
فارس: دورنما و پیامدهای مذاکرات صلح انجام شده در افغانستان را در چه مواردی می‌بینید؟
مژده: نتیجه مذاکرات 4 جانبه در اوایل ماه مارس معلوم خواهد شد، اگر واقعاً این مذاکرات به نتیجه‌ای رسیده باشد و اگر واقعاً پاکستانی‌ها توان این را داشته باشند که طالبان را دسته دسته بر سر میز مذاکرات حاضر کنند، نیازی به مذاکرات صلح نیست اگر چنین چیزی شود در حقیقت از راه دور صلح در افغانستان برقرار خواهد شد.
اما اگر چنین اقدامی صورت نگیرد، سال آینده برای افغانستان سال خونینی خواهد بود، زیرا طالبان تسلیحات زیادی در شمال افغانستان از نیروهای افغان به غنیمت گرفته‌اند.
اگر معتقد باشیم که با جنگ صلح به میان آوریم و با چنین تصوری راه خود را ادامه دهیم، سال آینده سالی خطرناکی برای افغانستان خواهد بود.
منبع:خبرگزاری فارس