«رضا پارسا» روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل سیاسی افغانستان طی یادداشتی اختصاصی به موضوع کارشکنی‌های عربستان در پذیرش حجاج افغانستانی و عدم ارائه ویزا به حجاج زیر 40 سال پرداخته است.در این یادداشت آمده است: هنگامی که ابراهیم کعبه را تجدید بنا کرد، خداوند به وی دستور داد که: «و مردم را دعوت عمومی به حج کن؛ تا پیاده و سواره بر مرکب‌های لاغر از هر راه دوری به سوی تو بیایند.» (حج، آیه 27). هم‌چنین پروردگار در سوره آل عمران، آیه 97 وجوب حج را برای کسانی که توانایی آن را دارند چنین بیان می‌کند: « ...و حق خدا بر مردم است که قصد خانه (او) کنند، آن‌ها که توانایی رفتن به سوی آن را دارند. و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بی‌‌نیاز است.»
این تأکیدات قرآنی و روایات متعدد حاکی از اهمیت حج در اسلام است. اجتماعی عظیم و باشکوه که در آن مسلمانان از همه کشورها گرد هم می‌آیند تا ضمن انجام مراسمی معنوی، از وضعیت یک دیگر و جهان اسلام باخبر شوند.
آل‌سعود حق استفاده سیاسی از حج را ندارد
بنابر این هیچ دولتی حق استفاده سیاسی از این مکان مقدس را ندارد. اما در این اواخر حکومت آل‌سعود برخی از محدودیت‌های را برای زائران افغانستانی خانه خدا وضع کرده است که واکنش‌های فراوانی را برانگیخته است.
عربستان یکی از کشورهایی است که همواره کوشیده با استفاده حداکثری از موقعیت و ظرفیت‌های گوناگون خود در دنیای عرب و جهان اسلام در بعد منطقه‌ای و بین‌المللی نقش‌آفرینی کند و با تکیه بر پشتوانه عظیم مالی حاصل از درآمدهای نفتی در پی بسط نفوذ و گسترش اندیشه‌های مذهبی خود در نقاط مختلف جهان به ویژه کشورهای اسلامی برآید.
موقعیت ژئوپلیتیک و ممتاز این سرزمین صحرایی و دسترسی این کشور به منابع انرژی چون نفت باعث شده که عربستان در پی آن باشد خود را به عنوان یک قدرت توازن‌بخش منطقه‌ای معرفی کند که قادر به ایفای نقش حیاتی است.
3 مولفه موثر در شکل‌گیری دستگاه دیپلماسی سعودی
«امنیت منطقه‌ای»، «ناسیونالیسم عربی» و «پان‌اسلامیسم»، 3 مؤلفه‌ای است که بر شکل‌گیری تصمیمات در دستگاه دیپلماسی سعودی تأثیر گذار است که ترکیبی از این سه تم به‌صورت غیر قابل‌اجتناب از سال 1950 تاکنون سیاست خارجی منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای عربستان را شکل داده است.
رویکرد امنیت منطقه‌ای بر روابط این کشور با ایران، عراق و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس سایه افکنده است؛ این در حالی است که در موضوع فلسطین، رابطه با رژیم صهیونیستی و مقابله باسیاست‌های ناسیونالیستی رهبران عرب رویکرد غالب ساختار سیاست خارجی عربستان بوده است.
بحث اسلام‌گرایی نیز تلاش‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای این کشور برای معرفی خود به‌عنوان رهبر جهان اسلام را هدایت می‌کند.
این 3 رویکرد با ضریب اهمیت متفاوت بر منابع قدرت نرم عربستان نیز احاطه دارند، به‌عنوان مثال فرهنگ اسلامی- عربی عربستان به‌عنوان یکی از منابع قدرت این کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ برخاستن دین اسلام از شبه‌جزیره عربستان و قرار داشتن خانه کعبه در مکه و حرم پیامبر اسلام در مدینه، کشور فعلی عربستان را از نظر تاریخی، در موقعیتی ویژه قرار داده است.
میلیون‌ها نفر از مسلمانان جهان در سراسر سال این اماکن متبرکه را زیارت می‌کنند، ریاض‌نشینان ضمن اینکه سالانه مبالغ زیادی از این بابت به دست می‌آورند، نقش میزبان مسلمانان و نگهبانان حرمین شریفین را نیز بازی کرده، از این طریق برای خود و رژیمشان اعتبار و امتیاز تحصیل می‌کنند.
مراکز عبادی جهان اسلام در این مکان جغرافیایی و وجود حرمین شریفین جایگاه برتری را در بین کشورهای اسلامی به این کشور اعطا کرده است که همواره به عنوان مهم‌ترین قطب جهان اسلام شمرده می‌شود.
از این‌رو عربستان به خاطر سلطه خود در منطقه و جهان اسلام استفاده بزرگی می‌کند و پادشاهی سعودی همواره تلاش کرده با اعمال سیاست‌های ابتکاری و با استفاده حداکثری از این ظرفیت خود در جهان اسلام، دنیای عرب، و در بُعد منطقه‌ای و فراتر از آن در سطح نظام بین‌الملل نقش تعیین کننده برای خود تعریف کند و با حمایت‌های مالی گسترده از کشورهای اسلامی و جنبش‌های اسلامی در پی بسط و گسترش نفوذ خود بر آید.
حج، ابزاری سیاسی برای عربستان
استفاده رهبران سعودی از مراسم حج به عنوان ابزاری سیاسی بر همگان مشخص است؛ زمانی که عربستان سعودی در سال 2013 از چندین کشور درخواست کرد به طور موقت شمار زواری را که سالانه در مراسم حج شرکت می‌کردند کاهش دهند، چهره‌های مطرح سیاسی در ترکیه از این اقدام عربستان خشمگین شدند و آن را اقدامی تلافی‌جویانه علیه موضع‌گیری سیاسی دولت خود دانستند.
اگر چه طبق شریعت اسلامی همان‌گونه که در شروع گفتیم، همه مسلمانانی که توانایی فیزیکی دارند می‌بایست یک مرتبه در زندگی خود مراسم حج (واجب) را به جا آورند، اما عربستان سعودی در مواردی از پذیرفتن مخالفان خود در کشور خودداری کرده است.
مسلمانانی که دیدگاه‌های متفاوتی با عربستان سعودی دارند هم‌چون «راشد غنوشی» رهبر مخالفان تونس و «طارق السویدان» خطیب کویتی از جمله معروف‌ترین قربانیان این سیاست ریاض محسوب می‌شوند.
السویدان که از جبهه اخوان المسلمین حمایت کرده هدف بدگویی‌های رهبران سعودی قرار گرفت و پس از انتقاد از کودتای نظامی در مصر، در سال 2013، عربستان از ورود السویدان به کشور و به جا آوردن مراسم حج عمره جلوگیری کرد.
عربستان سعودی یکی از حامیان اصلی کودتای نظامی در مصر بود که به برکناری «محمد مرسی» رهبر اخوان‌المسلمین و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی منجر شد. بدین اساس سفر حج تنها برای آن دسته از مسلمانانی که آشکارا قدرت عربستان سعودی را به چالش نکشیده‌اند، ممکن است.
پس از درگیری در یمن، عربستان سعودی به خارج کردن افغانستانی‌ها از عربستان آغاز کرد و محدودیت‌ها سفر و ویزا برای افغانستانی‌ها وضع شد. اما حج مسأله جدا از سیاست است، امروزه عربستان به عنوان ابزار فشار بر مسلمان جهان از آن استفاده می‌کند.
هر چند اگر امروز بر همگان واضح است که القاعده و طالبان هراس افکنی کرده و صلح در افغانستان، منطقه و جهان را تهدید می‌کنند، آن‌ها هر 2 زاییده عربستان سعودی، افراد و گروه‌های ثروتمند و نزدیک به حاکمیت این کشور می‌باشند.
نقش تخریبی عربستان در افغانستان
بنا بر عملکرد عربستان سعودی در افغانستان و سیاست‌های زمامداران و شیوخ آن کشور، نقش عربستان سعودی را در افغانستان می‌توان بیشتر نقش تخریبی تعریف کرد تا نقش کمک کننده در جهت ایجاد صلح و ثبات.
پس از سقوط طالبان و القاعده که ده‌ها کشور نامسلمان خارجی و صدها مؤسسات آن‌ها به هر نام و عنوانی در بازسازی افغانستان سهم گرفته‌اند، عربستان سعودی و سایر کشورهای مسلمان نفت‌خیز عربی خلیج فارس یا در بی‌تفاوتی به سر بردند و یا به منابع تامین مالی مجدد جنگ طالبان و القاعده تبدیل شدند.
سیاست تفرقه و تبعیض مذهبی و قومی از سوی حلقه‌های اطلاعاتی و مذهبی عربستان سعودی یکی دیگر از نشانه‌های نقش مخرب آن در افغانستان است. آن‌ها تفرقه و جدایی نفرت‌انگیز را در افغانستان بر مبنای قوم، زبان و مذهب نیز دامن زدند. یکی از آن‌ها محدودیت در حج است.
به هر روی مکان‌های زیارتی در عربستان سعودی با ارزش‌ترین اماکن مذهبی در جهان محسوب می‌شوند و سعودی‌ها از این اماکن برای ارتقا و گسترش قدرت نرم خود استفاده می‌کنند و عربستان مخالفت خود را در همه ابعاد رفتارهای فردی و کنش‌های اجتماعی به نمایش گذاشته است.
از این‌رو سیاست‌گذاری عربستان به عنوان یک کشور جهان سومی، در حوزه تحرکات سیاسی خود در همه ابعاد تاثیر گرفته است.
عربستان از حج نه به مثابه یک مراسم مذهبی بلکه به عنوان یک اهرم فشار سیاسی در کشورهای مسلمان استفاده می‌کند و با توجه به تسلط حکومتی خود در جغرافیای کعبه و تلاش مسلمانان برای مشرف شدن به خانه خدا، اهرم فشاری خود را در حوزه سیاست و در چارچوب بهره‌برداری ابزار مذهبی به کار می‌برد.
از این‌رو آن‌چه عربستان انجام می‌دهد، سوءاستفاده از جغرافیای خود و قرار گرفتن کعبه مقدس در خاکش است که مبنی بر آن حوزه فعالیت‌ها و کنش‌های سیاسی تعریف‌شده خود را در ارتباط با دیگر پایتخت‌های کشورهای اسلامی معنا کرده است.
بنابراین افغانستان هم از این امر مستثنا نیست و عربستان به خاطر گسترش نفوذ و اهداف خود در این کشور از هر ابزاری استفاده می‌کند و این باید از سوی وزارت حج و حکومت افغانستان پی‌گیری شود و به عربستان اجازه داده نشود که با چنین ابزاری مذهبی بر مردم و حکومت افغانستان فشار وارد کند.
منبع:خبرگزاری فارس