«غلامرضا خرمی» دانشجوی نمونه مهاجر افغانستانی و عضو انجمن علمی تجارت الکترونیکی ایران طی یادداشتی به امکانات و ضروریات استفاده از دولت سیار به جای دولت الکترونیک با توجه به شرایط کنونی افغانستان پرداخت. در این یادداشت آمده است: دولت الکترونیکی حاصل استفاده از فناوری اطلاعاتی و مدیریت فناوری اطلاعاتی (ICT)است که با پیاده کردن در سطح دولت، از نظر کارایی و اثر بخشی سیستم‌های دولتی و نحوه خدمات رسانی تغییرات شگرف ایجاد می‌شود که رضایت مردمی را در سطح وسیعی به دنبال خواهد داشت.
با توجه به تحولات اخیر در سطح جهان یکی از بخش‌هایی که تحت تاثیر تحولات جهانی قرار گرفته، بخش عمومی و سازمان‌های دولتی می‌باشد.
این تغییرات و اقدامات منجر به نوع جدیدی از روابط بین کشورها و ملت‌ها و تبدیل آن از حالت سنتی به دیجیتالی خواهد شد و در نتیجه افغانستان نیز باید با این تغییرات همگام و همراه شود و برنامه توسعه‌ای کوتاه مدت و بلند مدت خود را مورد توجه قرار داده تا در فهرست کشورهای پیشرفته قرار گیرد.
به عبارت دیگر 2 ضرورت مهم داخلی (دسترسی به اهداف دولت الکترونیکی) و اهداف خارجی (برقراری نظام ارتباطات و فعالیت‌های اجتماعی براساس پردازش و انتقال اطلاعات) جهت تاثیر عوامل موثر بر توسعه زیر ساخت‌ها و استقرار دولت الکترونیکی در افغانستان وجود دارد که باید زیر ساخت‌های اساسی آن کشور فراهم شود.
دولت الکترونیک، استفاده ساده و آسان از فناوری اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتی به صورت مستقیم و شبانه‌روزی به مشتری است. دولت الکترونیک، استفاده دولت و سایر سازمان‌های دولتی از فناوری اطلاعاتی به منظور ایجاد تحول در رابطه با شهروندان یعنی بازسازی معماری دولت، مراکز تجارتی و سایر مواردی است که با دولت در تعامل هستند.
دولت الکترونیک، شیوه‌ای برای دولت‌ها به منظور استفاده از فناوری اطلاعات و فناوری های جدید است که به افراد تسهیلات لازم جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی، اصلاح کیفیت آنها و ارائه فرصت‌های گسترده برای مشارکت در فرآیندها و نمادهای مردم سالار می‌دهد.
دولت الکترونیک، تکیه بر اینترنت و دیگر فناوری‌های نوظهور دارد تا اطلاعات و خدمات را به سادگی و با شیوه‌ای کارا و با هزینه کم دریافت و توزیع کند.
موانع ایجاد و توسعه دولت الکترونیک
بخش امور اقتصادی و اجتماعی ســازمان ملل متحد (UNDESA) برآورد کرده که بیشتر از 60 درصد پروژه‌های دولت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه با شکست مواجه می‌شود.
برای پی‌بردن به دلایل واقعی این شکست‌ها نیاز به تحقیق و بررسی عمقی داریم.
اگر بتوان موانع سر راه دولت الکترونیک را به خوبی شناسایی و بر آنها فائق آمد این اتفاق نظر وجود دارد که دولت الکترونیک می‌تواند به تمام وعده‌های خود عمل کند.
با یک بررسی اجمالی از جامعه افغانستان به این نکته می‌توان رسید که باید موانع ایجاد دولت الکترونیک در کشور را به 2 دسته تقسیم بندی کرد: الف) آمادگی الکترونیکی، ب) موانع دولتی
با اذعان به این نکته که استقرار دولت الکترونیکی وابسته به سطح آمادگی الکترونیکی در جامعه است اما اگر به شاخص‌ها و عواملی که در ارزیابی آمادگی الکترونیکی مورد بررسی قرار می‌گیرد توجه داشته باشیم شاهد این قضیه خواهیم بود که افغانستان به شدت در این زمینه نیازمند کمک و توجه است.
افغانستان در گروه بندی شاخص توسعه الکترونیک در گروه کمتر از 25 دهم درصد جای گرفته است همانطور که هر ساله توسط سازمان ملل متحد با توجه به شاخص‌های مربوط به توسعه دولت الکترونیک رتبه‌بندی کشورها در این زمینه اعلام می‌شود افغانستان در این زمینه در بین 193 کشور رتبه 173 را دارا می‌باشد.
آمادگی الکترونیکی
آمادگی الکترونیکی یکی از پیش نیازهای اساسی استقرار اثربخش دولت الکترونیک است. اینکه یک دولت تا چه حد بتواند در ارائه خدمات الکترونیکی خود به اقشار مختلف جامعه موفق باشد، کاملا وابسته به آمادگی الکترونیکی دولت برای ارایه خدمات و نیز به سطح و میزان آمادگی افراد در پذیرش و استفاده مناسب از خدمات ارایه شده می‌باشد
استقرار مناسب دولت الکترونیکی وابسته به سطح آمادگی الکترونیکی جامعه است، از این رو در بخش حاضر به تعریف آمادگی الکترونیکی و سپس به روشهای ارزیابی این آمادگی پرداخته می‌شود:
به طور خلاصه، میزان دسترسی و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات آمادگی الکترونیکی نامیده می‌شود که نشان دهنده حالت یا کیفیتی از آمادگی جامعه در بهره‌مندی و به کارگیری فناوری‌های نوین است.
مرکز توسعه بین‌المللی دانشگاه هاروارد با دیدگاهی جامع‌تر، آمادگی الکترونیکی را میزان آمادگی جامعه برای مشارکت در جهان شبکه‌ای تعریف می‌کند و آن را از طریق سنجش پیشرفت نسبی جامعه در حوزه‌هایی که در پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و برنامه‌های کاربردی آن بسیار مهم و کاربردی هستند، اندازه‌گیری می‌کنند.
این مرکز جامعه‌ای را از نظر الکترونیکی آماده می‌داند که مجهز به زیر ساخت‌های پایه و ضروری فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند پهنای باند وسیع و دسترسی مطمئن و با قیمتی رقابتی بوده و فناوری اطلاعات و ارتباطات در کلیه بخش‌های جامعه کاربرد دارد در حوزه کسب و کار، تجارت الکترونیکی جریان دارد و دارای بازار رقابتی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
از نظر اجتماعی، فرهنگی، دارای محتوای بومی و غنی و دارای سازمان‌های برخط است.
فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره جریان دارد و در مدارس به کار گرفته و تدریس می‌شود، در بخش دولتی، از خدمات دولت الکترونیکی استفاده شده و برای تجارت و سرمایه گذاری خارجی محدودیتی وجود ندارد.
عوامل فناوری
عوامل فناوری شامل زیر ساخت‌های پایه و دسترسی به شبکه، میزان نفوذ و دسترسی به تلفن ثابت، قیمت و بهای کالا و خدمات فناوری معلوماتی مانند تلفن، اینترنت و تجیهزات سخت افزاری و سایر موارد مرتبط با فناوری اطلاعات می‌باشد .
جدول (1): شاخص فناوری برای آمادگی الکترونیکی
از مجموع 29 میلیون نفر جمعیت افغانستان در سال 1395 حدود 4 میلیون و 200 هزار نفر بنابر اعلام وزارت مخابرات و تکنولوژی اطلاعاتی کاربر اینترنت در سال 2014 هستند که این آمار بنابر ارزیابی شاخصه ها در مقایسه با جمعیت کشور رقم قابل توجهی نیست و اگر بخواهیم به دولت الکترونیک دست یابیم این ضرورت وجود دارد که این رقم و آشنایی و دسترسی مردم باید افزایش پیدا کند.
همانطور که در جدول شماره 4 ملاحظه می کنید شاخص خدمات آنلاین در افغانستان برابر است با 0.1811 کل جهان که این میزان در مقایسه با متوسط جهانی به میزان 3 هزار و 919 رتبه پایین‌تری دارد.
جدول (2)- مقایسه شاخص خدمات آنلاین با متوسط آسیا و جهان
اینترنت تنها وسیله برای پیاده سازی دولت الکترونیک و توسعه این امر نیست بلکه اینترنت در حقیقت قوی‌ترین وسیله برای اجرا کردن دولت الکترونیک می‌باشد، علی الخصوص برای کشوری که بیش از نیمی از جمعیت آن را روستائیان تشکیل می‌دهند؛ اما در حالیکه بیش از نیمی از جمعیت آن دارای تلفن همراه هستند لازم است دولت یک استراتژی موثر برای پیاده سازی دولت الکترونیک را برگزیند.
بنابر آمارهای رسمی که توسط وزارت مخابرات و تکنولوژی اطلاعاتی افغانستان ارائه شده 83 درصد از مردم افغانستان مجهز و دارای تلفن همراه است و اکنون اگر تاکید بر دولت الکترونیکی و دولت سیار 2 موضوع جدا از هم نیست.
دولت الکترونیکی استفاده از همه فناوری‌ها برای ارائه خدمات به شهروندان و بهتر کردن فعالیت‌های دولت است، اما دولت سیار به استفاده از فناوری‌های سیار همچون تلفن‌های موبایل،(PDAs) و شبکه‌های بی‌سیم برای تحویل دادن خدمات محدود می‌شود.
اضافه بر این، دولت سیار یک انتخاب بهتر در مقایسه با دولت الکترونیکی در تحویل دادن خدمات و اطلاعات عمومی به مردم نتیجه بر قابلیت دسترسی در هر جا و در هر وقت است.
دولت سیار جایگزین دولت الکترونیکی نمی‌شود، بلکه یک مکمل برای آن به حساب می‌آید. در حالی که دستگاه‌های موبایل روش سریع‌تر و آنی برای تحویل دادن اطلاعات به شهروندان فراهم می‌کنند، محدودیت‌هایی دارد.
اما با توجه به پیشرفت‌های سریع این نوع خدمات در افغانستان و دسترسی تمام مردم افغانستان به آن می‌تواند راهکاری برای ارائه خدمات دولتی در زمانی باشد که امنیت در کلیه مناطق این کشور نیست.
یکی از مزایای خدمات موبایلی بدون سیم بودن آن است و این درست در زمانی است که در افغانستان امکان برپایی خدمات باسیم با توجه به جنگ ممکن نیست اما خدمات موبایلی جایگاه خود را در نزد مردم یافته و عمومیت بیشتری نسبت به خدمات اینترنتی دارد.
درنتیجه این گزینه می‌تواند برای مردمی که آمادگی دولت الکترونیکی را در شرایط کنونی ندارند فراهم نماید و راهی برای تحقق دولت الکترونیکی باشد. کشورهای در حال توسعه بخصوص کشورهایی که هنوز فرایند دولت الکترونیکی را شروع نکرده‌اند یا در مراحل اولیه پیاده سازی هستند، دولت سیار بدون تحمل هزینه‌های زیاد پیاده سازی را دارند.
به این معنی که این کاربردها که برای کشورهای توسعه یافته ارزش افزوده ایجاد می‌کند و برای کشورهایی که هنوز خدمات الکترونیکی ارایه نداده‌اند ارزش جدید خلق می‌کند که برای نمونه می‌توان به کشورهای ترکیه، جمهوری چک و فیلیپین اشاره کرد.
بنابراین، افغانستان در زمینه دولت الکترونیک همواره نیازمند کمک است تا بتواند دولتی کارا و با ثبات و مورد اعتماد مردم داشته باشد و این کمک با استقرار تجهیزات و آموزش که آمادگی الکترونیکی نامیده می‌شود صورت گیرد.
منبع:خبرگزاری فارس