معرفی مؤسسه فرهنگی در دّری:
در دو دهه حضور مهاجرین افغانستانی در ایران، نسلی از این مهاجران ظهور کردند که از مسیر ادبیات و هنر، دنبال بازتعریف هویت ملی‌شان بودند. اینان به روند تبعیض‌‌آمیز و نفاق‌محور حاکم بر کشورشان اعتراض داشتند راه حل مشکلات فرهنگی کشور را کار مستقل، تخصصی و متمرکز بر مدار وحدت ملی تشخیص داده بودند. «مؤسسه‌ی فرهنگی درّ دری» که در سال 1380 و همزمان با تحولات بعد از یازده سپتامبر، در شهر مشهد مقدس شروع به کار کرد، مولود چنین نیازی بود.
این راه البته مدتی قبل از این تاریخ با انتشار فصلنامه‌ی فرهنگی «درّ دری» توسط «مركز فرهنگی نویسندگان افغانستان» باز شده بود و اعضای «مؤسسه‌ی درّ دری» نیز در ابتدا هیأت تحریر همان فصلنامه بودند. ولی مرکز فرهنگی نویسندگان در سال 1380 انتشار «درّ دری» را معوق ساخت و این گروه که علاقه‌مند تداوم انتشار مجله بودند، بناچار کارشان را در قالب فصلنامه‌ی «خط سوم» پی‌گرفتند. چنین شد که «درّ دری» با نام زیبایش، در همان شماره‌ی 13 متوقف ماند.
دفتر فصلنامه در مشهد واقع بود و در کنار انتشار فصلنامه‌ی خط سوم برنامه‌های پژوهشی، آموزشی و انتشاراتی نیز داشت. اعضای مؤسسه غالباً تحصیل‌کردگان حوزه و دانشگاه و عموماً از شاعران و نویسندگان بالیده در محیط مهاجرت بودند، کسانی چون محمد جواد خاوری، حمزه واعظی، محمدکاظمی کاظمی، نادر احمدی، محمد شریف سعیدی، علی پیام، ابوطالب مظفری، بصیراحمد حسین‌زاده، حسن رضایی، زهرا حسین‌زاده، حسین حیدربیگی، محسن حسینی و...
مؤسسه‌ی درّ دری علاوه بر مشهد، در سال 1386 در کابل نیز فعالیت‌های خودش را آغاز کرد که تا امروز جسته گریخته ادامه دارد. برای مدتی شعبه‌ای از آن در شهر آدلید استرالیایی جنوبی نیز فعال بود.
فعالیت‌های مؤسسه
فصلنامه‌‌های خط سوم و درّ دری
فصلنامه‌ی فرهنگی «خط سوم» چنان که ذکر شد همان «درّ دری» سابق بود كه بنا بر ضرورت، نامش تغییر كرد. خط سوم تا شماره‌ی سیزدهم منتشر شد. اما بعد، به دلیل تنگناهای اقتصادی و مهاجرت تعدادی از همکاران، از چاپ باز ماند. این فصلنامه نیز مانند سلف خود «درّ دری» در حوزه‌ی ادبیات و فرهنگ منتشر می‌شد و در هر شماره به موضوعی ویژه اختصاص می‌یافت. از ویژه‌نامه‌های مهم این فصلنامه می‌توان از ویژه‌نامه روشنفکری در افغانستان در شماره‌ی 3 و 4 آن یاد کرد.
از سال 1393 مؤسسه‌ی فرهنگی درّ دری با دریافت موافقت مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان، فصلنامه‌ی «درّ دری» را احیا کرده و اکنون صاحب امتیاز آن به حساب می‌آید. شماره 14 درّ دری پس از وقفه‌ای چندین‌ساله که در انتشار این فصلنامه رخ داده بود، در بهار 1393 منتشر شد.
انجمن ادبی دردری (سلسله نشست‌های نقد و بررسی شعر)
جلسات این انجمن ـ که اینک پانزده سال از عمر آن می‌گذرد و در شمار سابقه‌دارترین انجمن‌های ادبی مشهد است ـ هر هفته قبل از ظهر‌های روز جمعه در دفتر مؤسسه برگزار می‌شود. در این نشست‌ها شاعران جدیدترین شعر‌هایشان را می‌خوانند و روی نقطه‌های قوت و ضعف اثر صحبت می‌شود. در این محفل علاوه بر برنامه‌های جاری نقد آثار جدید شاعران، گاه به گاه جلسات ویژة نقد برای شاعرانی که کارشان به حد خاصی رسیده است، برگزار می‌شود. در نشست‌های نقد ویژه، مجموعه‌ای از شعرهای یک شاعر تایپ و تكثیر شده، پیشاپیش به اعضا داده می‌شود و در جمعه‌ی بعد تعدادی از کارشناسان به نقد و تحلیل آن آثار می‌پردازند. به عنوان نمونه تا کنون جلسه‌ی نقد ویژه برای شعرهای روح الله واعظی، حسین رضایی و معصومه موسوی برگزار شده است.
گردانندگی نشست‌های شعر را به ترتیب زمانی نادر احمدی، علی عطایی، حسین حیدربیگی، الیاس علوی، غلامرضا ابراهیمی، رحیمه میرزایی و زهرا حسین‌زاده بر عهده داشته‌اند.
آموزش شعر
برنامه‌های آموزشی شعر نیز گاه به گاه در كنار جلسه‌ی شعر برگزار می‌شود و تدریس این دوره‌ها را محمدكاظم كاظمی و ابوطالب مظفری به عهده داشته‌اند. تا كنون دوره‌های مختلف آموزشی و تحلیل شعر معاصر برگزار شده است.
انجمن ادبی دردری (سلسله نشست‌های نقد و بررسی داستان)
نشست‌های نقد و بررسی داستان نیز مانند شعر، روزهای جمعه ولی بعد از ظهرها برگزار می‌شود. داستان‌ها پیشاپیش تكثیر شده به اعضا داده می‌شود و در جلسه روی نقطه‌های ضعف قوت اثر صحبت می‌شود. سعی بر این است كه داستان بیشتر از خود اعضای جلسه باشد اما گاه برای الگوسازی و خوانش آثار برتر جهانی داستان‌هایی از نویسندگان برتر دنیا نیز به نقد و بررسی گذاشته می‌شود.
گردانندگی این نشست‌های داستان نویسی را به ترتیب زمانی محمدجواد خاوری، علی پیام، محمدحسین محمدی، حسین حیدربیگی و سید ابوطالب مظفری بر عهده داشته‌اند.
آموزش داستان‌نویسی
در كنار نشست‌های نقد و بررسی داستان، كلاس‌های آموزش داستان نویسی نیز برگزار می‌شود كه تا كنون دوره‌های متعددی به پایان رسیده است. تدریس این دوره‌ها را به ترتیب زمانی علی پیام، محمدجواد خاوری، محمدحسین محمدی و سید ابوطالب مظفری به عهده داشته‌اند.
خوانش متون كهن
این برنامه نیز به صورت پراکنده برای آشنایی بیشتر شاعران و نویسندگان جوان با متون كهن فارسی، از قبیل شاهنامه، مثنوی، بیدل، و دیگر متون عرفانی زبان فارسی، انجام می‌شود. این نشست‌ها با حضور سید ابوطالب مظفری و محمدكاظم كاظمی برگزار شده است.
كتابخانه و آرشیو مطبوعات
این كتابخانه دارای كتب ادبی است كه نیاز اولیه اعضای جلسه شعر و داستان و نیز دانشجویان ایرانی و افغانستانی را که دوره‌های تحقیقاتی خودشان را می‌گذرانند برآورده می‌كند. هم‌چنین مجلات دو دهه اخیر افغانستان در این كتابخانه موجود است. منابع افغانستانی موجود دراین کتابخانه بارها در نمایشگاه‌های مهاجرین مورد استفاده بوده است.
نمایش و نقد و برسی فیلم
دوره‌های متوالی نمایش و نقد و برسی فیلمهای معروف سینمای جهان یکی از برنامه‌های این مؤسسه بوده و هست. این جلسه به نمایش و نقد فیلمهای مستند کارگردانان جوان افغانستانی با حضور خودشان نیز توجه داشته است.
محافل و برنامه‌ها
در طول این سالها دفتر مؤسسه محل رفت و آمد فرهنگیان و هنرمندان بسیاری بوده که گاه از خارج به مشهد می‌آمدند و در طول اقامتشان در ایران و گذر از شهر مشهد، دوست داشته اند با فرهنگیان افغانستانی در ایران دید و بازدیدی داشته باشند. یا احیاناً نویسنده یا هنرمندی می‌خواسته است از ایران به سمت داخل یا کشورهای دیگر مهاجرت کند. مؤسسه کوشیده است که این زمینه را با دایر کردن برنامه‌های استقبال و تودیع فراهم کند. این سلسله نشست‌ها برنامه‌های به یاد ماندنی مؤسسه در این سالها بوده است. اینک به بخشی از این برنامه‌ها اشاره می‌کنیم.
برگزاری همایش هفتة فرهنگی تهران و افغانستان. این مراسم با مشارکت سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران از 8 الی 12 دلو 1380 در تهران برگزار شد.
سلسله کنسرت‌های "سرزمین من" در سه شهر تهران، مشهد و اصفهان به خوانندگی داود سرخوش و نوازندگی ارکستر میچید همزمان با برگزاری هفته فرهنگی تهران و افغانستان.
وضعیت موسیقی افغانستان، با حضور اسد بدیع
گونه‌ای نوشتار در غرب و زبان فارسی با توجه به علایم نوشتاری، با حضور دكتر راسخ
برنامه تودیع سید نادر احمدی
برنامه تودیع الیاس علوی
شهریاران شهر خویشتن، تودیع سید ضیا قاسیمی و خانم محبوبه ابراهیمی
گل سرخ غزنی، ویژه‌برنامه سال فرهنگی غزنی، به همت مؤسسه فرهنگی در دری و كنسولگری افغانستان در مشهد
حالا كه سیب هست و تو هستی، تودیع غلامرضا ابراهیمی
مسافرام غربت غرب، بررسی وضعیت نخبگان مهاجر غرب، با حضور حمزه واعظی
ویژه‌برنامه تجلیل از استاد فدایی، شیخ الشعرای هرات
ویژه‌برنامه برای حمید مبشر
من گرگ خیال‌بافی هستم، ویژه‌برنامه الیاس علوی
ویژه‌برنامه بررسی وضعیت فرهنگی، آموزشی و سیاسی افغانستان، با حضور حسن رضایی
قصه‌نویسی جوان افغانستان در روایت حبیب صادقی
سلسله نقدهای کتاب
سلسله نشست‌ها نقد و برسی کتاب، یکی دیگر از فعالیت های این مؤسسه در این سالها بوده است. شاعرانی از اعضای مؤسسه یا بیرون از آن که کتابشان تازه چاپ می شده در این نشست‌ها مورد نقد و برسی قرار می‌‌گرفته‌اند. به عنوان نمونه این کتابها در این سلسله نشست‌ها نقد و برسی شده است.
مجموعه نثر «ها»، رفیع جنید
رمان «گردابی»، حسین حیدربیگی
مجموعه شعر «نامه‌ای از لاله كوهی»، زهرا حسین‌زاده
مجموعه شعر «هبوط در پیاده رو» غلامرضا ابراهیمی
«تاریخ ارتباطات افغانستان»، بصیر احمد حسین‌زاده
مجموعه شعر «آهویی همیشه دویده در من»، حسین حیدربیگی
مجموعه شعر «عكس ماه تو بر دیوارهای شب لیلی ترند» رحیمه میرزایی
مجموعه داستان «هذیان‌های پراكنده در باد» صدیقه كاظمی
مجموعه شعر «شکل هندسی تو» از معصومه احمدی
رمان «گلیم‌باف» از تقی واحدی
فصلنامه و ماهنامه در دری
در حال حاظر "فصلنامه ادبی فرهنگی در دری" در مشهد منتشر می‌شود و "ماهنامه فرهنگی ادبی در دری" در کابل. حوزه فعالیت فصلنامه بیشتر افق مشترک سه کشور افغانستان، ایران و تاجیکستان است و حوزه فعالیت ماهنامه، ادبیات جوان افغانستان. از ماهنامه در دری تا کنون چهار شماره به چاپ رسیده است.