افغانستان را به مرکز پویایی های فرهنگی جهان تبدیل کرده است. قرار گرفتن اینسرزمین در مسیر جاده ی ابریشم نیز بر اهمیت آن در گذشته می افزاید جايگاه افغانستان در نظريات ژئوپلتيك : نظریه ی هارتلند مکیندر: که سرآغاز همه ی بحث های ژئوپلتیک قرن بیستم بود مکیندر سه قاره ی آسیا ، اروپا و افریقا را جزیره جهانی نام گذاری کرد و محور مرکزی آن را هارتلند نامیدو بیان داشت که هرکس بر قلب زمین حاکم شود ، فرمانروای جزیره جهانی خواهد بود
نطریه ی ریملند اسپایکمن :این نطریه به سرزمین های اطراف هارتلند توجه دارد یعنی سرزمین هایی که در حد فاصل هارتلند و دریاها قرار دارنداسپایکمن معتقداست سلطه بر این منطقه امنیت آمریکا راتهدید میکندو هر که ریملند را کنترل کند بر اوراسیا حکومت می کند و هر کس اوراسیا را کنترل کند سرنوشت جهان را در اختیار دارد.
ئوري قدرت دريايي ماهان :آلفردماهان افسرنيروي دريايي آمريكا با تاكيد اينكه درياهاي جهان خشكي ها رابه هم متصل مي كنند ، معتقد بود كه تسخير ودفاع از مستعمرات يك امپراطوري به توان كنترل دريا بستگي دارد. (عزتی, 1371)
با توجه به این نظریات و همچنین نظریات دیگر، جاذبه هاي ژئوپلیتيكي افغانستان توجه ابرقدرتها را از گذشته تا به حال به خود جلب کرد . اهميت افغانستان كه در قرون 18و19 با رقابت شديد بين روسيه وبريتانيا اوج گرفت را می توان در تئوري قدرت دريايي ماهان مورد بررسي قرارداد . در آن زمان دسترسي هرچه بيشتر به آبهاي آزاد وتنگه ها در قدرت كشورها نقش بسزايي داشت . روس ها در آرزوي دسترسي به آبهاي گرم درصدد ایجاد فرصتي بودند كه به آب هاي خليج فارس واقيانوس هند دست يابند واز طرفي بريتانيا در تلاش بود با جلوگيري از رسيدن روسها به آبهاي گرم تسلط خود رابر آبهاي منطقه تداوم بخشند بنابراين افغانستان به صحنه رقابت دو قدرت تبديل شد . به طوری که در قرن 19 بریتانیا برای جلوگیری از پیشروی روسیه تا مرز هندوستان ناچار به سرمایه گذاری کلانی در این منطقه شد تااز این طریق میان مستعمرات خود و روسیه فاصله برقرار سازد. پس از رقابتی طولانی بین 2کشور انگلستان و شوروی و وارد کردن فشار بر امیر افغانستان و انجام تهدید و تطمیع مرزهای فعلی افغانستان به عنوان یک کشور حایل در سال 1896 مشخص شد وبرای جدایی کامل متصرفات 2 بلوک باریکه واخان نیز به امیر افغانستان واگذار گردید . (ستاهل, 1370)
دولت انگلستان ، شکل کشور افغانستان را چنان ترسیم کرد که به وسیله ی دالان واخان با چین هم مرز شود و بدین ترتیب روسها نتوانند با هنوستان مرز مشترک داشته باشند .
با ظهور ايالات متحده به عنوان قدرت جديد به خصوص دردوران جنگ سرد اهميت افغانستان بيشتر از منظر تئوري هارتلند مكيندر وريملند اسپايكمن قابل بررسي مي باشد در اوج رقابت آمريكا وشوروي از لحاظ ژئواستراتژيك ، افغانستان به دليل واقع شدن در هارتلند مورد توجه دو قدرت شوروي وآمريكا واقع شد . با طرح تئوري ريملند اسپايكمن آمريكا درصدد بود با تسخير مناطق ريملند ، شوروي را در تنگناي بيشتر قرار دهد ونقش افغانستان مضاعف شد. وبا واقع شدن افغانستان در تئوري هاي هارتلند وريملند پس از جنگ جهاني و بالاخص دوران جنگ سرد اين كشور نقش مهمي در سياست كشورهاي قدرتمند بازي مي كرد بنابراین هزینه های کلانی برای آن در نظر گرفته شد . مثلا در حالی که روسها از شمال افغانستان نقشه کشی و عکسبرداری می کردند و به این ترتیب زمینه ی تجاوز را فراهم میساختند آمریکایی ها این کار را در جنوب انجام می دادند در فرودگاه کابل روسها به ساختن باند فرودگاه و ساختمان ها کمک کردند و آمریکایی ها تسهیلات الکتریکی و ارتباطات را فراهم ساختند و توجه زیادی در این دوره بر کشور افغانستان معطوف شد . (علایی, 1370)
ا فروپاشي شوروي وپايان جنگ سرد گفتمان نظامي وموقعيت ژئوپلتيكي جاي خود رابه گفتمان اقتصادي وموقعيت ژئواكونوميك داد. ملاك قدرت در قرن بيست ويكم توانمندي اقتصادي در سطح بين المللي است وبه همين جهت خاورميانه وبه ويژه خليج فارس ودرياي خزربه دليل داشتن اين توانمندي از مناطق مهم ژئواستراتژيك وژئواكونوميك خواهند بود وباز هم افغانستان به دليل مجاورت با بيضي استراتژيك هارتلند انرژی وهمسايگي با كشور ايران(خلیج فارس و دریای خزر) مركز هارتلند جديد براهميت آن افزوده شد . امروزه با اهميت يافتن منابع انرژي هارتلند انرژي ، افغانستان مي تواند اهميت خود را در سياستهای جهاني بيشتر نشان دهد . (خراسانی, 1390)
امروزه نیز با مطرح شدن پیمان نامه امنیتی دفاعی افغانستان و امریکا که نوعی همکاری استراتژیک بین این دو کشور محسوب می شود در زمانی که زمزمه های خروج نظامیان و پایان ماموریت آنها در سال2014 ، مطرح شده بود ،اهمیت ژئوپلتیکی کشور بیش از پیش خودنمایی می کند .
بنابراین کشور افغانستان اگر چه به لحاظ ژئوپلیتیکی کشوری محصور در خشکی است اما به لحاظ موقعیت ارتباطی که داراست هنوز هم کانون توجهات در منطقه و جهان است . همسایگی با دو ابر قدرت روسیه و چین ، مجاورت با منطقه مهم و استراتِژیک خلیج فارس و هم مرز بودن با دو کشورمهم اسلامی یعنی ایران و پاکستان که در زمینه های مذهبی و فرهنگی و زبانی باهم وجوه مشترکی دارند و همچنین وجود منابع معدنی بکر کشور همه و همه بر اهمیت این کشور افزوده است امید است که با شناخت این مسایل از سوی جوانان و متفکرین کشور روز به روز شاهد پیشرفت و ترقی این کشور باشیم .
منابع :
خراسانی. (1390, 10 3). افغانستان.
رحیمی, م., & امیری, ع. د. (1390, 3 23). وبلاگ انجمن ژئوپلتیک افانستان. بازیابی از انجمن ژئوپلتیک افغانستان.
ستاهل, د. آ. (1370). سوابق ، اهمیت استراتژیکی و جنبه های گوناگ.ن مساله افغانستان. مجموعه مقالات دومین سمینار افغانستان , 63.
عزتی, ع. ا. (1371). ژئوپلتیک. سمت.
علایی, س. (1370). موقعیت استراتژیکی افغانستان. مجم.عه مقالات دومین سمینار افغانستان , 89.